از تغییر نترس، خودت را تخریب نکن
ترس از تغییر باعث میشود افراد در حریم امن خود باقی بمانند و در مقابل تغییر مقاومت کنند. این ترس اغلب ریشه در ترس از شکست و از دست دادن امنیت دارد. همچنین، افراد دارای باورهای خودتخریبگر پیشرفت خود را تضعیف میکنند و خود را لایق آرامش و شادکامی نمیدانند. مقایسه مداوم با دیگران، احساس حقارت و عزت نفس پایین از جمله نشانه‌های باور خودتخریبگر است.
آغاز
اَلا اِنَّ اَوْلِياءَ اللهِ لا خَوفٌ عَلَيْهمْ وَلا هُمْ يَحْزَنونَ
مانع دوم: من لایق بهتر از این نیستم! (باورهای خودتخریبگر)
کسی که دارای باورهای خودتخریبگر باشد، پیشرفت خود را تضعیف میکند، دستاوردهایش را نادیده گرفته و توانایی‌اش برای رسیدن به موفقیت را انکار میکند. خودتخریبگری مانع مهمی برای ایجاد تغییر و رشد است، زیرا باعث میشود که افراد در برابر حل مشکلات، دست به مقاومت یا اجتناب بزنند و حتی حل مشکل را دائما به تعویق بیندازند.
به سخنان عبید، جوانی 30 ساله که دچار خودتخریبگری است توجه کنید:
«در موقعیتی قرار دارم که هیچ روزنه امیدی وجود ندارد. هرزمان که خودم را با دیگران مقایسه میکنم به این نتیجه میرسم که بقیه آدمها بسیار از من باهوشتر، پرتلاشتر و توانمندتر هستند. درآمد خوبی دارم و جایگاه اجتماعی مقبولی دارم اما احساس میکنم من لایق اینها نیستم. همیشه خودم را متقاعد میکنم که من نواقص و مشکلات زیادی دارم. زندگی من با همه آدمهای دیگر فرق دارد؛ همیشه بار اینکه هیچ دستاوردی ندارم بر دوشم سنگینی میکند. عزت نفسم از بین رفته و دائم در برابر دیگران احساس حقارت میکنم.»
علائم و نشانه‌های متفاوتی برای میل به خودتخریبی وجود دارد از جمله اینکه: فرد تصور میکند لیاقت تجربه شادی را ندارد، به توانایی های خود هیچ اعتمادی ندارد، از تلاشهای خود انتظار پیشرفت ندارد، خود را دائما با دیگران مقایسه کرده و احساس بی کفایتی میکند.
یادآوری: خودتخریبگری، نشانه ضعف ایمان نیست. هنگامی که خودتان را زیر سوال میبرید و در ارزشمندی‌تان شک میکنید، ممکن است با خود زمزمه کنید: آیا ایمانم را از دست داده ام؟ پاسخ این است: خیر! ما انسانیم و ممکن است تفکرات مختلفی در ذهنمان به وجود بیاید. همانطور که پیامبران الهی همچون ابراهیم خلیل الله و موسی کلیم الله نیز درباره خود و ایمانشان سوالات و مطالب مختلفی مطرح میکردند. علاوه بر آن، حضرت رسول الله صل الله علیه و سلم در یک روایت میفرمایند: لَا يَقُولَنَّ أَحَدُكُمْ خَبُثَتْ نَفْسِي وَلَكِنْ لِيَقُلْ لَقِسَتْ نَفْسِی[1]. این روایت به زیبایی نشان میدهد که مومنان اگر دچار اشتباهی شدند، باید به جای اینکه خود را ذاتا فاسد بدانند، با زبانی معتدل‌تر درباره خود سخن گفته و بگویند: «من دچار اشتباه شدم.» حضرت رسول با تاکید به پرهیز از افکار خودتخریبگر، راهی پیش روی مومنین قرار میدهد که میتوانند به سوی تهذیب نفس، اصلاح اعمال، شفقت به خود و طلب رحمت از خداوند متعال قدم بردارند.
با تو می‌گویم! تو که شخصیت مرا می‌شناسی و به جبرانِ شکست‌هایش توانایی! با تو که همه چیز در دایره قدرت توست و سختی دنیا با تو برایم آسان میشود.
إِلٰهِى لَاحَوْلَ لِى وَلَا قُوَّةَ إِلّا بِقُدْرَتِكَ، وَلَا نَجاةَ لِى مِنْ مَكارِهِ الدُّنْيا إِلّا بِعِصْمَتِكَ، فَأَسْأَلُكَ بِبَلاغَةِ حِكْمَتِكَ، وَنَفاذِ مَشِيئَتِكَ، أَنْ لَاتَجْعَلَنِى لِغَيْرِ جُودِكَ مُتَعَرِّضاً، وَلَا تُصَيِّرَنِى لِلْفِتَنِ غَرَضاً، وَكُنْ لِى عَلَى الْأَعْداءِ ناصِراً، وَعَلَى الْمَخازِى وَالْعُيُوبِ ساتِراً، وَمِنَ الْبَلاءِ واقِياً، وَعَنِ الْمَعاصِى عاصِماً، بِرَأْفَتِكَ وَرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ
فعالیت عملی
از میان موارد زیر، باورهایی که معمولا در ذهنتان وجود دارند را مشخص کنید:
❏ من لایق تجربه زندگی ای شاد نیستم.
❏ تا رسیدن بهترین زمان برای ایجاد تغییر صبر کنم، اما آن زمان هرگز فرا نمیرسد.
❏از بهانه های مختلفی استفاده میکنم تا رسیدگی نکردن به مشکلاتم را توجیه کنم.
❏نمیتوانم با چیزی که سودمندی فوری ندارد برای مدت زیادی سر کنم.
❏ هیچ توقعی از زندگی ام ندارم.
❏ دیگران از من شایستگی و لیاقت بیشتری دارند.
❏ اگر به موفقیت 100 درصد دست نیابم، خودم را بشدت سرزنش میکنم.
❏اگر به خوبی بتوانم کاری را انجام دهم، برایم دشوار است که خودم را تحسین کنم.
❏ اگر درخواست کمک کنم احساس گناه به سراغم می آید، پس ترجیح میدهم از دیگران هیچ درخواستی نکنم.
❏ من اساسا دچار مشکلم و به خاطر همین نگرانم.
❏ وقتی کسی به من عشق بورزد، آشفته میشوم.
❏ به اندازه دیگران توانمند نیستم.
نکات مهم:
- باورهای زیادی میتوانند شما را به سوی خودتخریبگری سوق دهند. وقتیکه متوجه شدید با چه باورهایی خودتان را تخریب میکنید، یادداشت بردارید و به آنها توجه کنید. با سرزنش و حمله به خود، مشکلات را بدتر نکنید.
- این نوشته، به دنبال تشخیص و درمان مشکلات روانی نیست و صرفا به قصد افزایش آگاهی شما درباره اهمیت تاثیر باورها بر اضطراب تهیه شده است. در صورتی که دو یا بیش از دو مورد از مربع‌های بالا را تیک زده اید و احساس نیاز به دریافت راهنمایی دارید، به متخصصان سلامت روان رجوع کنید.
[1] Ṣaḥīḥ al-Bukhārī 6179, Ṣaḥīḥ Muslim 2250
