قال رسول الله صل الله علیه و سلم:
لَوْ تَعْلَمُونَ مَا ذُخِرَ لَكُمْ مَا حَزِنْتُمْ عَلَى مَا زُوِيَ عَنْكُم [1]
مقدمه: (زمان لازم برای مطالعه: 15 دقیقه)
سال اندوه
خون بر صورتش جاری بود. پاسخ دلسوزی ها و محبتهایش، سنگ ها و توهین هایی بود که به سوی جسم و روحش پرتاب کردند. مجبور شد برای حفظ جانش از شهر فرار کند. دلشکسته، پیاده در بیابان به راه افتاد. حتی نمیدانست کجا میرود. امسال، سال غم و اندوه[2] بود. غم از دست دادن عمو و همسرش، دردناک تر از زخم های بدنش بود. ایام کودکی را، پس از فوت پدر و مادر، با عمویش سپری کرده بود. همسرش نیز همواره در این سالها حامی‌اش بود. اما آنها دیگر در این دنیا نبودند. سرگردان در این بیابان، با قلبی شکسته و تنی زخمی، زیر آفتاب سوزان راه میرفت. پس از چند ساعت، به درختی رسید. نشستن زیر سایه درخت، نعمت بزرگی بود. ضعف تمام بدنش را فرا گرفته بود. به آسمان نگاه کرد؛ با لب های خشک و زخمی، اینطور شکوه آغاز کرد: «اللهُمَّ إِلَيْكَ أَشْكُو ضَعْفَ قُوَّتِي، و قلة حِيلَتِي، و هواني عَلَى النَّاسِ أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ، أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ، إِلَى مَنْ تَكِلُنِي؟، إِلَى عَدُوٍّ يَتَجَهَّمُنِي، أَمْ إِلَى قَرِيبٍ مَلَّكْتَهُ أَمْرِي، إِنْ لَمْ تَكُنْ غَضْبَانًا عَلَيَّ، فَلَا أُبَالِي، إِنَّ عَافِيَتَكَ أَوْسَعُ لِي، أَعُوذُ بِنُورِ وَجْهِكَ الَّذِي أَشْرَقَتْ لَهُ الظُّلُمَاتُ، و صلح عَلَيْهِ أَمَرُ الدُّنْيَا و الآخرة أَنْ تُنْزِلَ بِي غَضَبَكَ، أَوْ تُحِلَّ عَلَيَّ سَخَطَكَ، لَكَ الْعُتْبَى حَتَّى تَرْضَى، لَا قُوَّةَ إِلَّا بِك (طبرانی)[3]
رنج زندگی بی پایان است. حیات پیامبر گرامی اسلام، از آغاز تا انتها، سرشار از رنج، شکست، اندوه و غم بود. ایشان به ویژه در سالهای اولیه پس از بعثت، در راه گسترش اسلام سختی های فراوانی متحمل شد. سیره نبی اکرم بهترین و تنها مسیر عبور از رنج های زندگی را به مومنان نشان میدهد. رنج زندگی، آزمونی است که نابود نمیشود و یا تلاشی برای غلبه بر آن رخ نمیدهد. بهترین راه این است: ایمان به پروردگار و تقدیم کردن پاره های قلب شکسته خود به محبت الهی.
حوادث مختلفی در زندگی انسان همچون مرگ عزیزان، ورشکستگی اقتصادی، طلاق و پایان رابطه عاطفی، بیماری های صعب العلاج، جنگ و… رخ میدهد که فرد در وسط میدان، ناگهان خود را دلشکسته و تنها میبیند. در این نوشته، به مشکلاتی که افراد پس از پایان رابطه عاطفی بدان دچار میشوند میپردازیم. انسان در چنین شرایطی، نامعلوم از اینکه به کدام سو و چطور باید حرکت کند، به زندگی خیره شده و احساس شکست، همچون ابری تاریک بر دلش سایه می‌افکند؛ ترس و نگرانی از اینکه نتواند از شرایط پیش آمده بیرون رود، ترس از اینکه خانواده و دیگران چه فکری درباره وضعیتش میکنند، یا اینکه در آینده چه اتفاقی رخ خواهد داد، شرایط را دشوارتر میکند. اما به لطف خداوند مهربان، مومنان در این مسیر تنها نیستند و راهنمایی های قرآن و سنت، راه را برای عبور از این تنگنا روشن میکند.
این نوشته، با استفاده از آموزه های اسلامی و دانش روانشناسی، به افراد کمک میکند تا در یکی از مهم ترین رنج های زندگی، یعنی شکست عاطفی، بتوانند صحیح ترین واکنش را نشان دهند و با کمک خداوند متعال از این بحران عبور کنند. در این مقاله، با تمرکز بر تجربه شکست ناشی از پایان رابطه عاطفی و مشکلاتی که پس از آن به سراغ فرد می آید، تلاش میکنیم قدم به قدم تمریناتی برای عبور از این شرایط ارائه دهیم. به لطف پروردگار که در همه سختی ها همراه انسان است، انجام منظم این تمرینات منجر به افزایش آگاهی و در نهایت بهبود وضعیت افراد خواهد شد.
چرا جدایی از رابطه عاطفی دشوار است؟
پس از حادثه مرگ معشوق، تجربه جدایی از کسی که دوستش داریم، دردناک ترین حادثه ای است که در زندگی انسان رخ میدهد. جدایی، دشوار است چونکه رابطه عاطفی همچون حریم امنی است که بر اساس آن به گذشته، حال و آینده معنایی دوباره میدهیم. روابط در زندگی هر شخص، راه را برای شناخت خود و یافتن هویت شخصی هموار میکند. دیگری، همچون آینه ای است که میتواند به خودشناسی افراد کمک کند.
به عبارت دیگر، رابطه عاطفی پاسخ بسیاری از پرسش های اساسی زندگی فرد را میدهد: هدف زندگی من چیست؟ چطور میتوانم از طریق ازدواج، رضایت خداوند و کمال دین را به دست بیاورم؟ چه چیزی به روزمره ام معنا میدهد؟ آیا روزی میتوانم پدر یا مادر شوم؟ در کدام شهر زندگی کنیم؟ سبک زندگی من چیست؟ انگیزه تلاش های روزمره ام چیست؟ آیا در زندگی من کسی وجود دارد که به طور متقابل برای حال خوب یکدیگر تلاش میکنیم؟
کسی که درون رابطه‌ای عاطفی قرار دارد میتواند از همان پیوند ، برای پاسخ به سوالات فوق استفاده کند و هدف خود را چنین تعریف کند: «رضایت خداوند متعال، عشق به همسر، عشق به فرزندانم و تلاش برای خوشبختی خانواده مان تا زمانی که فرصت زندگی کردن وجود دارد». اما در هنگام نزول بلا، داستان تغییر میکند! با وقوع جدایی و پس فروپاشی یک پیوند عاطفی، تمام این پیشفرض‌ها در ذهن فرد مخدوش میشود و تعجبی ندارد اگر جدایی عاطفی، یکی از سخت ترین چالش ها و مشکلات زندگی انسان باشد.
بسیاری از نیازهای اولیه و راه حل هایی که برای مشکلات زندگی وجود دارد، مبتنی بر رابطه‌ای که با معشوق خود داریم تنظیم میشوند. جدایی سخت است زیرا در مسیر رفع نیازها و دستیابی به اهداف مختلف، رابطه عاطفی نقش مهمی دارد و در صورتی که این پیوند از بین برود، فرد احساسی شبیه این دارد که زیر پایش خالی شده، زمین خورده و در زندگی شکست خورده است.
نکته» خداوند متعال از طریق بلا و سختی و تجربه فشارهای زندگی، درجات بالاتری از رشد شخصیت و کمال به مومنان عطا میفرماید. همانطور که در روایت پیامبر اکرم نیز آمده است، اگر خداوند بنده ای را دوست داشته باشد، بر او بلا میفرستد تا از این طریق او را در شمار بندگان برگزیده خود قرار دهد و به جایگاه بالاتری از ایمان برساند. قَالَ اَلنَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ : إِذَا أَحَبَّ اَللَّهُ عَبْداً اِبْتَلاَهُ فَإِنْ صَبَرَ اِجْتَبَاهُ فَإِنْ رَضِيَ اِصْطَفَاهُ[4] . علاوه بر آن، در روایتی دیگر بر نقش پاداشی که در ازای رنجها برای مومنین ذخیره شده است اشاره میفرماید اینگونه میفرماید: اگر میدانستید در ازای سختی های زندگی چه پاداشی برایتان در نظر گرفته شده، غم به دل راه نمیدادید. لَوْ تَعْلَمُونَ مَا ذُخِرَ لَكُمْ مَا حَزِنْتُمْ عَلَى مَا زُوِيَ عَنْكُم [5]
حیات پیامبر اکرم حضرت محمد صل الله علیه و سلم مملو از بلاها و رنج های مختلف است و بهترین سرمشق مومنان برای عبور از سختی های زندگی است. رنج جدایی عاطفی، همچون دیگر رنج های زندگی میتواند موجب آسیب، اضطراب، احساس تنهایی و افسردگی شود. در جلسات آینده، ابتدا توضیح میدهیم که روند بهبود عاطفی بعد از جدایی چه مراحلی را طی خواهد کرد. سپس قدم به قدم از طریق دعوت به انجام هفت تمرین جداگانه، مسیر ترمیم آسیب های عاطفی و گذر از بحران را هموار خواهیم کرد. هر یک از تمرینات، بر اساس تکنیک های خودیاری روانشناسی و مطابق با هنجارهای جامعه اسلامی طراحی شده است. ان شاء الله که برای مومنان عزیز مفید خواهد بود.
[1] احمد بن محمد. مسند أحمد بن حنبل. ج 28، مؤسسة الرسالة، 1416، ص 393.
[2] اشاره به عام الحزن
[3] سلیمان بن احمد. المعجم الکبیر. ج 13، مکتبة ابن تيمية، ص 73.
[4] مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل , جلد۲ , صفحه۴۲۷
[5] احمد بن محمد. مسند أحمد بن حنبل. ج 28، مؤسسة الرسالة، 1416، ص 393.
